Ei goron yn blaguro

Ar ei ben yn hir y bo."

Y mae oddiyma i'r diwedd ddarluniau nerthol; megys :-
"Paradwys wemp prid y son-Eden deg,
Yn dwyn dail a meillion

O amgylch ogylch eigion
Y mor hallt yw muriau hon.

Y diddwl wyliedyddion,-rhag ystryw
A gwastraff gelynion
Gorchwimwth hyd ystwyth don
Gan frigawg nofio 'r eigion."

Y mae gan yr awdwr mwth a twyth yn ateb i'w gilydd.
"Yn llengoedd y gollyngant-eu bolltau,
I bellder y treiddiant ;

Llongau estron gwychion gant
Yn ysgyrion wasgarant.

Y cestyll mawrion ein galon gwyliant
O ddeutu 'r ynys gwrdd y taranant,
Gorhydr brigerau drwy wybr a gariant;
Un o'u banerau er neb ni wyrant.

Trwy lynges estron yn hyfion nofiant,

Llestri Sior a'i drysorau

A'u ffyrdd drwy 'r mor gwyrdd yn gwau :

I drin ei lynges pan draidd

Cryn Europ, ceir hi yn waraidd."

Er fod ambell linell wych yn y dyfyniadau uchod, buasai yn dda genym eu bod yn eglurach; eto yr ydys wrth eu darllen, fel rhai a'r niwl a orchuddiai y mynydd a dramwyem ychydig yn ol yn dechreu chwalu. Yr ydym yn gweled, yn ol barn y byd y pryd hwnw am amddiffyniad, ddarpariaeth dda ar gyfer estron genedl a chwennychasai ein darostwng; ond nid ydyw y darlun ond byr iawn, pan y mae yr awdwr wedi dyfod i enaid ei destun. Ni chynnwys fawr dros hanner cant o linellau. Yr oedd yma le eang i athrylith y bardd; ond ryw fodd, collodd ei nerth ar y ffordd, o'r hyn lleiaf, y nerth a ddylasai gael ei ddwyn allan at y rhan yma o'r gân. Y mae efe yn ei diweddu â dymuniadau am i'r bobl ymostwng,

Ni feddyliasom, hyd nes yr aethom uwchben yr awdl hon yn fanwl, nad oedd ynddi fwy o feddylddrychau ar y testun nag sydd yn ymddangos ynddi; canys yr oedd y cyfansoddiad hwn yn un a ddygai ein bryd yn fawr, er yr amser cyntaf y gwelsom ef, tua deuddeng mlynedd ar hugain yn ol; ond y mae yn debygol fod gan swyn y cynghaneddion sydd yn yr awdl law fawr mewn gadael argraff o ragoroldeb y gwaith ar ein meddwl y pryd hwnw.

1853.]

C

Y mae ein bardd yn dechreu ei “Awdl ar Amaethyddiaeth" yn lled ysmala. Y mae yn erfyn

"Am ddawn i ffreuaw 'n ffraeth."

"Ffreuaw" yw pistyllio, spoutio: anmhriodol yma.

"Efryd ar drin daear deg,

Hynafiaeth hon i ofeg."

"Efryd" yw myfyrdod, a "gofeg" yw meddwl. Ymddengys y llinellau yn lled ddiystyr wrth eu troi i iaith eglur; megys:—

"Myfyrdod ar drin daear deg,

Hynafiaeth hon i feddwl.”

I ba beth y sonia yr awdwr am ddechreu ar ol son am greu y greadigaeth,

“Ei chreu a'i dechreu o'r dim !”

Onid ydyw y “creu" yn golygu, “dechreu o'r dim ?”

Y mae dyweyd fod y greadigaeth, ar y cyntaf, yn edrych fel tŷ heb ddodrefn yn ddigon priodol; ond y mae rhyw ddodi pethau, o wahanol ansawdd, wrth eu gilydd rhyfedd yn y linell ganlynol:

"Heb na phren, dyn byw, na phry'"

Paham pren, dyn byw, a phry'? nid oedd yma un creadur. Y mae yn amlwg mai y gynghanedd a hudodd y bardd i gyplysu y pethau rhyfedd yma a'u gilydd. Y mae efe yn gwella ychydig ymlaen, pan y dywed,

"Y ddaear fu 'n aflun noeth

O dirioned oedd dranoeth!
Yn draphlith i'r gwlith mor glan,
Ganwyd afrif eginau.

Lliosog caid Ilysisu en,

Coed heirddion yn cyd-darddu;
Myrddiwn a mwy o inddail,
Pacar oedd yn dŵr o ddsil.
Pob lliw a rhith dewirith dw,
Oedd ber newydd eu bwrw,
Llygaid serat cansid ea
Syw a'r hon yn serenu."

“Dacar oedd yn dŵr o ddail.” Nid yn “dŵr” y mae dail yn arfer ymddangos; a phe buasent "yn dwr y pryd hwnw, buasent yn gorchuddio pethau eraill yn ormodol, fel na buasai un lle i lygad y sera serenu" wrth

edrych ar y greadigaeth.

Y mae y llinellau canlynol yn gynnwysfawr :—

"Ebrwydd dw' o bridd dacar,

Cyn bod gwaith gwrtaith nag år."

Ond nid oes un mymryn o ymddiried i'n hawdwr, na neidia oddiar ei begwn ryw eithafoedd, cyn pen ychydig o linellau. Y mae yn dal yn dda y pedwerydd dydd, oni buasai y

Beth yw "ewmpas awyr?" Y mae

"Pwysian ewmpas awyr."

"Gwydd" yw coed, ac "osglog" yw cangenog; ond pa debygrwydd sy rhwng afalau a dysglau sy raid i ni ei adael heb ei egluro. Y mae creadigaeth yr anifeiliaid yn brydferth, a lluniad Adda—

yn "flaenrhed,” ac yn "fegidydd" yn naturiol; ond nid oes ynddo ddim yn farddonol iawn, ac ystyried mai y dyn cyntaf a welodd y ddaear erioed oedd Adda. Y mae yn wir ei fod ef yn dyweyd

"Y dyn gwridawg, dien greadur,

A'i wraig a gawsai er gwiw gysur.
Yn byw yn Eden yn benadur,
Aml yw ei ofal am ei lafur."

Dichon fod golwg wridog iach ar Adda, ond yr oedd yn rhy fuan i'w ofal i fod yn "aml" eto; canys yr oedd heb droseddu; a gwyddom oll nad oes eisieu gofal ond lle byddo perygl. Y mae y darlun o honynt yn rhodio

"I bob rhan o'r berllan bur,

I edrych ar y blagur,"

yn anghytuno â'r linell,

"A'r addfed ffrwyth crwmlwyth crog,"

oedd yn "gniwiau," (cniw, pack-cniw o blant, pack of children),

"Ar gangenau y delwau deiliog."

Nid oedd dim modd i'r ffrwythau fod yn eu blagur ac yn addfed, ar unwaith; ac y mae yn debyg nad oedd lle arnynt i flagur, gan amlder y ffrwyth y pryd hwnw.

Y mae y ddwy linell ganlynol yn dlws:

"Telediw yw ffriw y ffrwyth,

Gan berlau boglynau gwlith;"

Ond yr ydym yn methu dirnad paham y sonia y bardd, ar yr un gwynt am y

"Blagur" o hyd!

"Mel pur ar y blagur blith."

"Gwypai deallai y diwyllydd,

Amser addon addfedion fwydydd."

Prin y mae yn oddefol galw ffrwyth yr ardd, yn "addfedion fwydydd ;" oblegid am ymborth wedi ei drin, megys cig, neu rywbeth y byddo gwaith tân yn ofynol i'w barotöi, y dywedir, "bwydydd" fynychaf. Y mae gan y bardd ei hun ddwy linell a daflant oleuni ar y mater, pan y cwyna am ei dlws gan Madog :

"Pan yro gwpan arian,

I mi, am ragori 'r gân,

Dysgl fawr 'rwy 'n dysgwyl a fydd,

Neu badell i drin bwydydd.

"A'i ddyled fel addolydd-i ei Naf,

Wedi cynauaf wneyd cân newydd."

Prin yr ydym yn meddwl y buasai anghen am "gynauaf;" hyny ydyw, am gasglu ac ystorio ydau a ffrwythau, pe safasai dyn yn ei berffeithrwydd; ond y cawsai bob peth wrth ei law a'i anghen yn ol fel y buasai y galw. Buasai poen i gasglu ac ystorio ŷd.

"Addaf mewn dedwyddyd-ai ni roddodd
Ner iddo seguryd?
2

Wi! ai garddwr wy'n gwrddyd,
Yn Eden yn berchen byd?
Dynoliaeth Eden wiwlon-delw Duw
Wele dan ei choron,

Ni bu ry hardd mewn bri hon
I weithiaw fel amaethon.
Llywiawdr pob llu ydyw,
Gwr dros ei Greawdwr yw;
Ba aflwydd, f Arglwydd, a fu
Ir dewr swyddwr droseddu !"

Y mae y darluniad yma yn naturiol, ac y mae y desgrifiad a rydd y bardd o aflwydd y codwm yn gryf:

"Lle yr oedd balm a phren almon-edrych

Meryw a bresych a mwyar breision,
Dwyn dail marwol, danadl a mieri,

Pob grawn gwylltion yn drawsion, a d'rysi.
Yn lle balalwyf, mewn lle bu lili,

Abrwysgl anial wigau a brysglwyni,

O fewn y rhai 'n fwy na rhi -wiberod,
Pob rhyw wylltilod hynod i'w henwi."

Yms, wele pob milyn-a aeth

I ddynoliaeth heddyw yn elyn."

Y mae y darluniad o Adda yn troi i weithio, wedi y cwymp, yn

effeithiol

"Daew Addaf, gyntaf gwr,
Yn fore yn llaturwr;
Deol surwellt y felldith,
Cloddio a cheibio sy chwith;
Ei wisg datoda 'n esgud,
I'w law mae arf a darf dud,
Mewn bwriad mynu bara

Yn lluniaeth o doraeth da;

Dacw 'r chwys, megys gwlith mân,

Ar ei brudd ddwyrudd eirian."

Y mae ein bardd yn dangos fod yr Ior wedi gwareiddio

“—————————i ryw raddan

Rai ere'duriaid oreuraid ryw orau;”

ac fod y cynddiluwiaid yn trin eu gwinllanoedd, yn hau ac yn medi nes y daeth

ae wedi hyny,

heb i'w weled ond,

"Y prif gyffrolif ffrenlyd,

Dad drodd, cybolodd y byd ;”

"Y ewbl aeth yn draeth di drefn."

"Gwasgaredig ysgrudoedd "skeletons),

Pwdrgnawd: peb drewdawd budr oedd;
Dim glaswellt ar bellt (surface) y byd."

Y mae efe yn prysuro Noa, wedi i'r dylif lwyr gilio, i ddechreu trin y ddacar; gan ein sierbau,

"Wel yn wir, er boddi 'r byd,

Ni toddodd y gel yddyd."

Wedi mynegu hyn, y mae yr awdwr yn rhoi gwibnaid hyd Sinar, Haran, Misir, Asia, Diarbec, Armenia, Gilead, Saron, Assyria. Yr ydym

yn dodi yr enwau fel y maent ganddo ef. Y mae efe yn troelli yr enwau drwy eu gilydd nes gwneyd sŵn tebyg iawn i sŵn barddoniaeth; megys, "Bu cu 'r manoedd, Diarbec, Armenia,

Gilead, Saron, gwaelod Assyria."

Y mae yn y llinellau uchod swyn rhyfedd i ryw fath o ddarllenwyr, er nad oes ynddynt un wreichionen o brydyddiaeth.

Cyfeiria ein hawdwr wedi hyn at y Gelliaid, Rhufeiniaid, Groegiaid, y rhai a

"Chwysant, blinant wrth blanu-pob cyrion,

Hyd For Gwerddon mae dyfrhau ac arddu."

Sonia hefyd am "feib Babel,” a Heber, ac am y manau

"Sy uwch Hermon, Libanus, a Charmel."

Twrf rhaiadr geiriau sydd yn y darnau uchod, fel y gwel y darllenydd deallus, ac nid prydyddiaeth. Y mae yr awdwr yn cymeryd taith bell iawn yn y llinellau dilynol-drwy Eidal, Prydain, ac

"O bau Ararat heibio i'r Eryri.”

Y mae "Ararat" ac "Eryri" yn ateb i'w gilydd yn odidog yn y gynghanedd. Wedi hyn ä yr awdwr at Madawg i'r Amerig,—at y Missouri, Alegani, Pomona, Ambrosia, Bachanalia, Ambarvalia; a dengys fod gan y bobl ryw wybodaeth am sychu tir; megys,

"Troi diffaeth ffiniau yn barthau berthog,

Yn lle clogyrnau creigiau cerygog,

Dwyn seddau cywrain, dinasoedd caerog,
Tyrau, adeiladau, tra dyledog;

Praff yw 'r ddylanwad prif ffyrdd olwynɔg ;

Troi y gwaelodion a'r tir goleidiog,

Yn feusydd a pherllenydd ffrwythlonog,

Dwyn hafaidd lwythau trwythau toreithiog,

Cau'r anialwch cornelog-yn froydd

Dwyn, gwneyd gwledydd dan gnydau goludog."

Y mae cyfeiriad at amaethyddiaeth ac adeiladaeth yn y llinellau uchod, ac ychydig o farddoniaeth, oddeutu y fan y mae yr awdwr yn “cau yr anialwch;" ond y mae ynddynt gleciadau geiriau sydd yn eu hynodi yn fawr.

Sonia yr awdwr hefyd am win, olew, gwenith, a meillion; aloes, pabi, y pubyr, casia, mana, a'r myrr; mai yn Arabia y ceir mawrwyrth, ac mai yn y ddwy India y ceir cyffyrion, ac hefyd

"Y gensen y ddeilen dda,

Hwn sy bur yn Siberia."

Ymlaen cawn res o enwau coedydd a ffrwythau; megys gelleig, melwn, aurafalau, aeron, myrtwydd, resinwydd, rhosynau, mel a chnau, a "iach nodd" sydd yn feddygol,

"I bob angeuol wahanol heiniau."

Y mae amaethyddiaeth ac arddwriaeth yn cael eu cymysgu yma blith draphlith; ac ä y bardd i ddyweyd wrthym drachefn mai

"Amaeth yn ngnwmnïaeth Naf,

Hyd ei ddydd ydoedd Addaf."

Yr oedd hyn wedi ei fynegu mewn effaith lawer gwaith o'r blaen; ond ni soniwyd am Cain hyd yn bresennol,

"Rhifant yn arddwr hefyd,

Cain ei fab yn y cyn fyd."